Унта ҫитес тесен ачасен тем те туса кӑтартмалла. Тепӗр тесен, ытла темех те мар: ҫичӗ тапхӑртан тӑракан ырӑ ӗҫ. Вӗсем кашниех ҫутҫанталӑка ырӑ тӑвассипе ҫыхӑннӑскерсем пулмалла. Ансат ӗҫ шутне территорие тирпей-илем кӗртнине тата йывӑҫ лартнине кӗртме пулать. Кӑткӑсраххисен шутне — ҫутҫанталӑка упрамалли тата сыхламалли ҫинчен ыттисене те каласа кӑтартнине.
Конкурса Шӑмӑршӑ районӗнче вырнаҫнӑ «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗпе Улатӑр районӗнчи «Сӑрҫум» заповедник пӗрле ирттереҫҫӗ. Конкурс тӗллевӗ пирки каланӑ май заповедникӑн пай пуҫлӑхӗ Александр Яковлев ҫутҫанталӑка сыхлассипе кӑҫалхи тӗллевлӗ ҫулталӑк пынӑ вӑхӑтра кӑна ҫине тӑни ҫителӗксӗр пулнине палӑртнӑ.
«Ҫутҫанталӑк патне тунӑ ҫичӗ утӑм» конкурса хутшӑнакансен ырӑ ӗҫсене ҫирӗплетекен ҫичӗ сӑнӳкерчӗк ярса памалла. Вӗсемшӗн сасӑлассине тӗнче тетелӗнче йӗркелӗҫ.
Кӑҫалхи ҫул ҫанталӑкӗ хресчене хытах такӑнтарчӗ ҫав. Тунтикун тӗш тырӑ вырмалли 2,5 пин гектар ҫинче выртать иккен. Кунсӑр пуҫне ҫӗрулми кӑлармалли — 3,2 пин гектар. Юлашкинчен каланине процент ҫине куҫарса пӑхсан, «иккӗмӗш ҫӑкӑра» мӗнпур лаптӑкӑн 69,5 процентне кӑларни курӑнать. Тухӑҫ та пысӑках мар — гектар пуҫне 149,5 центнер тухать. Пӗлтӗр ку кӑтарту 187,6 центнерпа танлашнӑ.
Ҫӗрулми кӑларас ӗҫ хӑвӑртлӑхӗ, ҫанталӑк уяртнине кура, канмалли кунсенче палӑрмаллах вӑйланнӑ. Пӑрачкав районӗнче ӑна кӑларса пӗтернӗ. Кунсӑр пуҫне Йӗпреҫ, Шӑмӑршӑ, Елчӗк районӗсем те юлашки гектарсем ҫинче ӗҫленӗ. Тепӗр чух палӑртар — ку вӑл тунтикун тӗлнехи цифрӑсем. Чи пысӑк лаптӑк Патӑрьелпе Комсомольски районӗсенче иккен.
Пахча ҫимӗҫе мӗнпур лаптӑкран 64 процентне пухса илнӗ. Хӑмлана вара татса пӗтернӗ.
Шӑмӑршӑ районӗнчи «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗнче «Ако-Невидаль» ятпа нумаях пулмасть экологи арт-сукмакӗ уҫӑлнӑ. Халӗ ҫав ҫул хӗррине илемлӗ объектсемпе капӑрлатма шутлаҫҫӗ.
Арт-объект тени пурлӑх тӗлӗшӗнчен кӑна мар, ӳнер тӗлӗшӗнчен те паха та хаклӑ япала тенине пӗлтерет. «Чӑваш вӑрманӗн» ӗҫченӗсем арт-объекта вӑрман ландшафтне уйрӑмах лайӑх уҫса паракан, тӑван тавралӑхпа килӗшсе тӑракан ӗҫсем пуласса шанаҫҫӗ. Экстремизм, наци тӗлӗшӗнчен хирӗҫтерекеннисене сивлессине пӗлтереҫҫӗ. Конкурс ҫӗнтерӳҫине 10 пин тенкӗ премипе чыслӗ, иккӗмӗш вырӑншӑн 3 пин тенкӗ лекӗ, виҫҫӗмӗшшӗн — 1 пин тенкӗ. Конкурса йӗркелекенсем кашни обьект ҫинчех автор ятне-хушаматне кӑтартма шантараҫҫӗ. Ӑмӑртӑва чӳк уйӑхӗн 30-мӗшӗнче пӗтӗмлетӗҫ.
Таса урамсем яла илем кӳреҫҫӗ. Ҫакна ӑнланса, Кивӗ Чукалти Пионерсен урамӗнче пурӑнакансем шӑматкунлӑх тума шутланӑ.
Ҫак кунсенче вӗсем пурте пӗрле пухӑнса урамри шӑтӑк-путӑклӑ вырӑнсене кирпӗч катӑкӗсем, вакӑ чулсем тата шурӑ тӑм сарса тикӗсленӗ. Ҫак ӗҫре уйрӑмах Г.Чамеев, С.Мердеев, И.Кувайский, Э.Карзанов, Н.Малеев, Н.Кириллов, Ф.Ильдяков, С.Малеев, В.Микушин, К.Карзанов хастар пулнӑ, хӑйсен тракторӗсемпе тата автомашинисемпе чул таврашӗ турттарнӑ, тикӗслетнӗ.
Пархатарлӑ ӗҫе вара ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ А.Чамеев йӗркелесе пынӑ. Ку урамра пурӑнакансен ӗҫӗ Шӑмӑршӑ районӗнчи ытти ялсенче пурӑнакансемшӗн те ырӑ тӗслӗх вырӑнне пулмалла. Ара, тикӗс ҫулсем хайсемшӗнех лайӑх-ҫке-ха. Унсӑр пуҫне каласа хӑварас пулать — ялти ытти урамсенчи ҫулсене те кивчукалсем йӗркере тытма тӑрӑшаҫҫӗ. Ав, уйӑх каялла, ҫурлан 16-мӗшӗнче Совет тата Партизан урамӗсенчи шӑтӑк-путӑка юсанӑ.
Шӑмӑршӑ районӗнче авӑнӑн 2–13-мӗшсенче «Ачасен чӗрисене ӑшӑтар» ятпа ыркӑмӑллӑх акци иртет. Акцие йывӑр пурнӑҫ ситуацине лекнӗ, нумай ачаллӑ, укҫа-тенкӗ енчен катӑкрах ҫемьесене пулӑшас тӗллевсемпе йӗркеленӗ.
Акцие районти шкул, предприяти, организаци коллективӗсем тата ырӑ кӑмӑллӑ ҫынсем те явӑҫнӑ. Вӗсем теттесем, кӗнекесем, ҫыру хатӗрӗсем парнеленӗ.
Ыркӑмӑллӑх акцине хутшӑнас кӑмӑл тӑвакансем япаласене ҫак адреспа илсе килсе пама пултараҫҫӗ: Шӑмӑршӑ, Совет урамӗ, 8 ҫурт. Ыйтса пӗлмелли телефон: 8 (3546) 2-36-22 — Светлана Чегаева.
Ҫурлан 17-мӗшӗнче республикӑра шывра ишекен кайӑксене тытассипе сунар вӑхӑчӗ пуҫланнӑ.
Ҫакна пула Чӑваш Енӗн ҫутҫанталӑк министерствӑн КУ «Шӑмӑршӑ вӑрман пайне тытакан хуҫалӑх» Шӑмӑршӑ районӗнчи Патӑрьелӗн РОВОД элчисемпе тата сунар ӗҫне тытса пыракансемпе пӗрлӗ патшалӑх вӑрман фондчӗн лаптӑкӗнче вырнаҫнӑ сунар хуҫалӑхӗсем тӑрӑх рейд ирттернӗ, сунар ӗҫне пурнӑҫлассипе йӗркесене тытса пынине тӗрӗсленӗ.
Рейда Палтиел лаптӑк вӑрман хуҫалӑхӗнче ирттернӗ. Тӗрӗслевре вара саккун пӑсакан пулӑмсене асӑрхаман.
Республикӑри ял хуҫалӑх предприятийӗсем пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене паянхи кун тӗлне 110 пин гектар ҫапса тӗшӗленӗ. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкран 47 процента ҫӗннине пӗлтерет. Елчӗк районӗнче 83,8 процента ҫитнӗ; Шӑмӑршӑра — 63,2%; Вӑрнарта — 55,6%, Патӑрьелте — 55,3%; Комсомольскинче — 54,3%; Канашра — 54,3%; Красноармейскинпе Хӗрлӗ Чутайӗнче — 53,9%. Тухӑҫ гектар пуҫне вӑтамран 19,2 центнер тухать. Вырмана вӗҫленӗ хуҫалӑхсем те пур. Ун пеккисем республикипе — тӑххӑррӑн. Ҫурринчен иртнисем вара — 146-ӑн.
Республикӑн ял хуҫалӑх министерстви талӑксерен миҫешер гектар вырса пынине тата хирте миҫе комбайн ӗҫленине те сӑнаса пырать. Малтанхи кӑтартӑва илсен, кунсерен 17,5-шар пин гектар ҫинче вырса тӗшӗлеҫҫӗ. 774 комбайнран хирте 711-шӗ ӗҫлет. Пурте хире тухайманни вӗсем ваннипе ҫыхӑннӑ. Кашни комбайн вӑтамран талӑксерен 24,6 гектар ҫӗнет иккен. Ҫапах та ку кӑтарту Ҫӗмӗрле районӗнче калама ҫук пӗчӗк — пурӗ те 9 гектар.
Паянхи кунсенче Пенза хулинче Раҫҫейри вӗренекенсен VI ҫуллахи спартакиадин финалӗ пырать. Нумай пулмасть унта «Чистые пруды» кану базинче триатлонпа ӑмӑртусем вӗҫленнӗ. Ӑмӑртӑва ҫӗршыври 16 тӗрлӗ тӑрӑхри 90 спортсмен хутшӑннӑ, вӗсен шутӗнче пирӗн 7 ентеш.
Спартакиада историнче пӗрремӗш хут яшсем хушшинче пирӗн ентеш, Шӑмӑршӑ районӗнче ҫуралса ӳснӗ, халӗ Ҫӗнӗ Шупашкарти УОР тата Чӑваш Ен Минспорчӗн СДЮШОР №3 вӗренекенӗ Дмитрий Ефимов ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫнӗ. Дистанцийӗ — 300 м шывра ишесси, велочупу — 10 ҫх тата 2 ҫх чупу. Ӑна пӗтӗмешле вӗҫлеме Дмитрие 27 минут 16,07 секунд ҫеҫ кирлӗ пулнӑ.
Дмитрий Ефимов «ылтӑн» тивӗҫнӗшӗн ӑна эпир саламлатпӑр, унӑн ҫитӗнӗвӗпе мухтанатпӑр.
Шӑмӑршӑ районӗнче ял тӑрӑхӗсенчи социаллӑ пӗлтерӗшлӗ ҫуртсене епле тытса тӑнине, вӗсен тирпейлӗхне ятарлӑ тӗрӗслев ирттерсех пӑхса ҫаврӑннӑ. Район администрацийӗн сайтӗнче мероприяти пирки черетлӗ тесе палӑртнине шута илсен ку вӑл йӑлана кӗнӗ пулӑм евӗр пӗтӗмлетме май килет.
Комисси йышне район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Валерий Фадеев хӑй ертсе пынӑ-мӗн. Тӳре-шараран тӑракан йыш Карапай Шӑмӑршӑ, Чукал тата Кивӗ Чукал ял тӑрӑхӗсене ҫитнӗ. Комисси шкулсене, ача-пӑча пахчисене, фельдшерпа акушер пункчӗсене, культура ҫурчӗсене кӗрсе ҫаврӑннӑ. Вӗсен территорийӗсене тасалӑхпа хӑтлӑх енчен хакланипе пӗрлех хӗле епле хатӗрленнине тӗрӗсленӗ.
Карапай Шӑмӑршӑ ял тӑрӑхӗнче «Утмӑлтурат» ача пахчинче чӳречесене ылмаштарнӑ, картасене ҫӗнетнӗ, ача-пӑча лаптӑкӗсене хӑтлӑх кӗртнӗ. Чукал ял тӑрӑхӗнчи шкул та ачасене йышӑнма хатӗр. Кивӗ Чукалти шкулта вара юсав ӗҫӗсем пыраҫҫӗ. Унта шыв та кӗртеҫҫӗ, канализаци те тӑваҫҫӗ.
Ку вӑл малтанласа шутланӑ тӑрӑх. Чӑваш Енре инкеклӗ лару-тӑру режимне туса хурасси пирки те ӗнер сӳтсе явнӑ. Ку ыйтӑва инкеклӗ лару-тӑрӑва пӗтерес тата пушар хӑрушсӑрлӑхне тытса тӑрас енӗпе ӗҫлекен правительство комиссийӗн ӗнерхи ларӑвӗнче пӑхса тухнӑ.
Чӑваш Енре шӑрӑха пула ял хуҫалӑх культурисен 22,8 пин гектарӗ типсе ларнӑ иккен. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкӑн 5,2 проценчӗ пулать. Уйрӑмах шар курнисем — кӑнтӑр енчи районсем: патӑрьелсем, елчӗксем, комсомольскисем тата шӑмӑршӑсем. Патӑрьелте, сӑмахран, мӗнпур ял хуҫалӑх культурисен 23 проценчӗ типсе ларнӑ, Елчӗкре — 22 проценчӗ, Комсомольскинче — 16 проценчӗ, Шӑмӑршӑра — 13 проценчӗ.
Вӑрлӑх туса илессипе ӗҫлекен респбликӑри 24 хуҫалӑхран ҫиччӗшӗ кӑнтӑр енчисем пулнине шута илсен вӑрлӑха ҫителӗклӗ хурса хӑвараймасси те шиклентерет.
Шӑрӑх та типӗ ҫанталӑка пула шар курнине специалистсем 700 миллион тенкӗ таран пухӑнать тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен. Шӑрӑх тӑнӑ 2010 ҫулта тӑкак 4,8 миллиард тенкӗпе танлашнӑ иккен. Унччен вара 1981 ҫулта ҫавӑн пек типӗ те шӑрӑх пулнӑ-мӗн.
+13.3 °C